بارودۆخی کرماشانم چۆن دی ? (سه‌فه‌رێکی فه‌رهه‌نگی و کوردناسی ده رۆژه، بۆ ناوچه‌ی کرماشان)
نووسینی به‌‌ڕێز: ح . س. سۆران
![بارودۆخی کرماشانم چۆن دی ? (سه‌فه‌رێکی فه‌رهه‌نگی و کوردناسی ده رۆژه، بۆ ناوچه‌ی کرماشان)]()
هه‌ستی کوردایه‌تی له کرماشان زۆر به هێزه. بۆ وێنه، له بازاری کرماشان، هێنده لیباسی جۆراوجۆری ئافره‌تی کوردی ئاماده ده‌بینی، که له که‌م شاری کوردستانی مه‌زن هه‌یه ، به‌ڵام ئه‌م سیپاڵانه زوربه‌ی بۆ له‌به‌ر کردنی سه‌ر شایی و نێو ماڵه، ده‌نا ئافره‌تان له شه‌قام، زۆریان لیباسی فه‌‌ڕه‌نگی{ فۆڕمی } یان له‌به‌ردایه، مه‌گه‌ر ئافره‌ته به‌سالدا چوه‌کان . کوردی کرماشانی ره‌سه‌ن.
بـــــــــــه نـــــــــــــــــــــــــــــــــاوی کــــــــــــــــــــــــــــــــــوردستانی گــــــــــــــــــــــــه‌وره.
بارودۆخی کرماشانم چۆن دی ?
{ سه‌فه‌رێکی فه‌رهه‌نگی و کوردناسی ده رۆژه ، بۆ ناوچه‌ی کرماشان . }
زۆر له مێژ بوو، به تاڵووکه به ئاواته‌وه بووم ، له درێژه‌ی زنجیره سه‌ردانه‌کانم دا ، بۆ ناوچه‌کانی کوردستانی گه‌وره ، سه‌فه‌رێکی فه‌رهه‌نگی بۆ دهڤهری کرماشانیش بکه‌م ، به‌لام سه‌ر‌قاڵی و دڵه‌‌ڕاوکێی ژیانی ماشینی ئه‌م سه‌رده‌مه ، ده‌رفه‌تی پێ نه‌ده‌دام ، تا له رؤژی چواری مانگی ره‌زبه‌ری 2706 { 2006 } دا ، هه‌لێکم بۆ هاته پێشه‌وه و له سه‌فه‌رێکی ده‌رۆژه‌دا ، چووم بۆ کرماشان .
سه‌فه‌ری کرماشان ، ئاواتێکی هه‌ره تاێبه‌تی بو بۆ من ، چون ده‌مویست له نزیکه‌وه ناوچه‌که ببینم و بزانم ، ئه‌و ده‌ڤه‌ره له روانگه‌ی فه‌رهه‌نگی و هه‌ستی کوردایه‌تیه‌وه ، له چ ئاستێک دایه.
جا ، چون ده‌زانم زۆر له هاو بیرانم و له دڵسۆزانی گه‌ل ، دڵه‌‌ڕاوکێی شاری کرماشانیان هه‌یه و له‌وه ده‌ترسن ، که بیلامانێ کرماشانیش نه‌بێته که‌رکووک ، به کورتی باسێکی کرماشان تان پێشکه‌ش ده‌که‌م “ له سه‌ر بناغه‌ی ئه‌و شتانه‌ی که له‌و جه‌وله‌یه‌دا دیم و ژنه‌فتم :
زمان :
به گشتی ، نزیکه‌ی پتر له نه‌وه‌د له سه‌دی خه‌ڵکی خودی شاری کرماشان ، به ره‌گه‌ز کوردن ، خۆیان به کورد ده‌زانن و به کوردی قسه ده‌که‌ن . ئه‌و ده ده‌رسه‌دی دیکه ، زۆرتر ئه‌وانن ، که به ره‌گه‌ز کورد نین و وه‌ک ته‌واوی شارگه‌لی دیکه‌ی جیهان ، به دوای کار و کاسبی دا هاتوون و له‌و شاره گیرساونه‌ته‌وه . ئه‌مه‌ش بۆ هه‌مو شارێک ، شتێکی ئاساییه ، به تایبه‌ت بۆ کرماشان ، که باژاڕێکی تڕانزیتی ئایینیه . له‌م شاره ، تاقمێکی هه‌ره چکۆله‌ش هه‌ن ، به تایبه‌ت له نێو ئافره‌تانی لاو و خوێنده‌وار دا ، که باوه‌کو کوردن ، به‌ڵام تؤزێک فارساوین و له‌وانه‌یه به { دایک } بڵێن { مامان} !!! که ، وشه‌ی {مامان } یش ، به ریشه فه ڕانسه‌ییه . له شاری کرماشان ، زۆرتر به‌م چه‌ند زاراوه و بن زاراوه کوردیه قسه ده‌که‌ن : که‌ڵوڕی ، هه‌ورامی ، جافی { سۆرانی } ، فه‌یلی ، له‌کی و لوڕی { ئه‌زلۆڕیش هه‌ر به کوردی ده‌زانم } . ئه‌وانه‌ش که به فارسی قسه ده‌که‌ن ، زاراوه‌یه‌کی تایبه‌تی فارسیان هه‌یه ، که ده‌کرێ پێی بوترێ { زاراوه‌ی فارسی کرماشانی !!! } .
خۆم کرماشانی فارسی نیه‌زانم وه زمان کوردی قه‌زات وه گیانم .
کوردایه‌تی :
هه‌ستی کوردایه‌تی له کرماشان زۆر به هێزه . بۆ وێنه ، له بازاری کرماشان ، هێنده لیباسی جۆراوجۆری ئافره‌تی کوردی ئاماده ده‌بینی ، که له که‌م شاری کوردستانی مه‌زن هه‌یه ، به‌ڵام ئه‌م سیپاڵانه زوربه‌ی بۆ له‌به‌ر کردنی سه‌ر شایی و نێو ماڵه ، ده‌نا ئافره‌تان له شه‌قام ، زؤریان لیباسی فه‌‌ڕه‌نگی{ فۆڕمی } یان له‌به‌ردایه ، مه‌گه‌ر ئافره‌ته به‌سالدا چوه‌کان . کوردی کرماشانی ره‌سه‌ن ، هه‌ر لیباسێکی له‌به‌ردابێ و به هه‌ر زاراوه‌یه‌ک قسه بکا ، به کوردی بیر ده‌کاته‌وه و به کورد بوونی شانازی ده‌کا ، به تایبه‌ت ئه‌و جوامێری ، میوان نه‌وازی و مرۆڤایه‌تیه ،که له کرماشان دیم، ئه‌زیش وه‌ک کوردێک شانازی پێوه ده‌که‌م و پێی گه‌وره بووم . به تایبه‌ت ، له رێنوێنی و هه‌ستی مرۆڤانه‌ی ، ئافره‌تی هه‌ڵکه‌وتو ، خاتو ژیلا گوڵ عه‌نبه‌ر، سپاس ده‌که‌م .
فه‌رهه‌نگی :
له شاری کرماشان ، هه‌م کلاسی فێرگه‌ی زمانی کوردی نا ده‌وڵه‌تی هه‌یه و هه‌م کتێب خانه و کتێبی کوردیش ، به‌ڵام له‌‌وێش وه‌ک شاره‌کانی دیکه‌ی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان ، نه کلاسی ده‌وڵه‌تی کوردی هه‌یه و نه له زانکۆ ، وانه‌ی ره‌سمی زمانی کوردی ده‌ڵێنه‌وه .
به‌ڵام کۆڕی ئه‌ده‌بی کوردی له کرماشان هه‌یه، که ئه‌ز چوو شمه خزمه‌تیان . له‌م شاره مرۆڤی نووسه‌ر ، هۆنه‌ر ، هۆنه‌رمه‌ند و رووناکبیری راسته‌قینه زۆرن ، که ده‌توانم بلێم ماموه‌ستا مه‌نسوور یاقووتی ، نووسه‌ری هه‌ڵکه‌وتوی کورد ، گوڵی بان چڵی ئه‌م دار{ شه‌جه‌ر} ه پیرۆزه‌یه . له شاری کرماشان ، زۆر بڵاڤۆکیش ده‌رده‌چن ، که زۆریان فارسین ، به‌ڵام زۆربه‌ی نووسراوه‌کانیان ، سه‌باره‌ت به ناوچه‌ی کرماشان و کورده‌واریه . ئه‌م بڵاڤۆکانه ، تا راده‌یه‌کی نه چه‌ندان زۆریش ، به کوردی مه‌به‌ست ده‌نووسن . له کرماشان ، به ناو ، ئیزگه‌ی رادیۆ و تێلێڤیزیۆنی کوردیش هه‌ن ، به‌ڵام پێویسته زۆر له‌وه کوردی تر بن . له زۆر شار و شارۆچکه‌ی ناوچه‌ش ، کؤڕی ئه‌ده‌بی هه‌یه ، که له نێو ئه‌وان دا ، توانیم دیتنی کؤڕی ئه‌ده‌بی جوانرؤبکه‌م .
ئایین :
باوه‌کو ئێمه به‌ر له هه‌مو شت ئینسانین ودوای ئه‌وه کوردین و بۆ ئایینی هه‌مو که‌سیش رێز داده‌نێین ، پێویسته بۆ روون بوونه‌وه‌ی ئه‌م باسه بڵێم ، که له پارێزگه‌ی کرماشان ، زۆربه‌ی خه‌ڵک شیعه ، سوننی یا ئه‌هلی حه‌قن . له‌م ناوچه‌یه ، یه‌هوودی و مه‌سیحی کوردیش هه‌ن، بۆ وێنه که‌نیسه‌ی یه‌هوودی ، له گه‌‌ڕه‌کی جڵه‌و خان زۆر ئاوه‌دانه . به‌ڵام هه‌ر چۆن بن ، زۆربه‌ی خه‌ڵکی کرماشان ، به کوردایه‌تیه‌که‌یان ، گرنگی و بایه‌خی پتر ده‌ده‌ن .
له‌وه گه‌‌ڕی هه‌موو کوردین له نه‌ته‌وه‌ی کاوه‌ی گوردین
حه‌شیمه‌ت :
هه‌ر چه‌ند ژمارهی سه‌ر‌‌ڕاستی دانیشتوانی زۆربه‌ی شارگه‌لی کوردستانی گه‌وره روون نیه ، به‌ڵام پێم وایه کرماشان گه‌وره‌ترین شاری کورد بێ ، ته‌نانه‌ت ره‌نگه له هه‌ولێر ، سلێمانی ، ئامێد و ... یش حه‌شیمه‌تی زۆرتر بێ . به تایبه‌ت ، ده‌یانوت له چه‌ند ساڵی رابوردو دا ، ره‌نگه ژمارهی دانیشتوانی ئه‌م شاره دوبه‌رابه‌ر بووبێ . خه‌ڵکه که ده‌یانوت ، که حه‌شیمه‌تی له یه‌ک میلیۆن زۆر زیاتره ? . به‌سه‌ر یه‌که‌وه ، کرماشان بۆ جوانی ، پاکی و شه‌نگی دیمه‌نیش ، له‌بارترین شاری کوردستانی گه‌وره‌یه ، که ئه‌ز دیومه . به تایبه‌ت ، گه‌‌ڕه‌کی { نه‌و به‌هار } و ده‌وروبه‌ری تاقوه‌سان .
به‌‌ڕاستی بێ ده‌لیل نه‌بوه ، که چه‌ندین پادشای دڵته‌‌ڕ و ته‌‌ڕپؤشی وه‌ک خه‌سره‌وی په‌رویز ، کردویانه‌ته پێته‌خت . به تایبه‌ت ، شوێنه‌واره مێژوییه‌کانی تاقوه‌سان ، بێستون و ... که ده‌گه‌‌ڕێنه‌وه بۆ نزیکه‌ی 2000 ساڵ پێش ،کرماشان له زۆر له شاره کانی دیکه‌ی کوردستان ، هه‌ڵ ده‌تاقێنن و ده‌یکه‌نه شارێکی شاز و بێ وێنه‌ی کورده‌واری . تێبینی : بریا خۆمان ، به ده‌ستی خۆمان، ئه‌و به‌رده نووسانه‌ی کرماشانمان وه‌رگێڕایه‌ته سه‌ر زمانی کوردی ، تا بزانین چۆن باسی کورد ده‌که‌ن ا . چون تا ئێستا هه‌ر مرۆڤی بیانی ئه‌م کاره‌یان کردوه ، جێگه‌ی بڕوا و متمانه نیه - ده‌ڵێن ده‌بێ هه‌ر مار به ده‌ستی خڵک بگری و به‌س .
شار و شارۆچکه کانی پارێزگه‌ی کرماشان و دروروبه‌ریان :
له‌م سه‌فه‌ره دا ، زۆر له شار و شارۆچکه‌کانی کرماشانیش گه‌‌ڕام . به گشتی خه‌ڵکی پارێزگه‌ی کرماشان ، هه‌م کوردن و هه‌م خۆیان به کورد و کورد ته‌بار ده‌زانن و ئه‌و شوێن و کاریگه‌ریه‌ی زمانی فارسی له سه‌ر خودی خه‌ڵکی شاری کرماشان بوویه‌تی ، له ناوچه‌گه‌لی ده‌ره‌وه‌ی شار نیه‌تی . به‌ڵام هه‌ر له زوه‌وه، له دهڤهری سونقووڕ و کولیایی هێندێک تورکیشی لێیه .
ئه‌مانه هێندێک له شار و شارۆچه‌کانی هه‌رێمی کرماشانن : پاوه ، نه‌وسوود ، ماهیده‌شت ، بایه‌نگان ، جوانڕۆ ، ره‌وانسه‌ر ، شاهاوا ، کرند ، سه‌رپێڵ ، رێژاو ، سه‌حنه ، بێستوون ، سونقوڕ ، دینه‌وه‌ر و...
قسه هه‌زاره و دوانی به‌کاره :
به کورتی : جێگه‌ی دڵخۆشیه ، که شاری ده‌لالی کرماشان هه‌ر به کوردی ماوه‌ته‌وه ، رۆحی کوردایه‌تی له‌وێ هه‌ر زیندوه و به نموونه‌ی به‌رزی ته‌واوی شاره‌کانی کوردستانی گه‌وره‌ی ده‌زانم .
ئه‌مه‌ش چه‌ند دێڕ ، له هۆنراه‌ی باغی ژین ، که 15 ساڵ پێش نووسیومه :
من له مه‌یدانی ئه‌ده‌ب دا ، ره‌خشی هه‌ستم زێن ئه‌که‌م ،
ئاوی باغی شێعر ئه‌دێرم ، ئه‌شکی رۆح ئاژێن ئه‌که‌م .
عاشقی شیو و شه‌تاوی شاخی شاهۆ و ئایه‌نم .
که‌ی هه‌وای شار و شه‌قامی نه‌مسه و ماچین ئه‌که‌م .
ئه‌چمه بانی عه‌رزی ته‌رزی شاخی سه‌ر به‌رزی ته‌ته ،
سه‌یری هه‌ورامانی ته‌خت و پاوه و هه‌رسین ئه‌که‌م .
کوردی کرماشان و ئیلام ، قه‌لبی کوردستانمن .
من به پێناسه‌ی له‌ک و لوڕ ،هه‌ست به خۆ ناسین ئه‌که‌م .
به هیوام له نووسراوه‌ی داهاتو دا ، باسی سه‌فه‌ره ئه‌نجامدراوه‌که‌ی پارێزگه‌ی ئیلام تان بۆ بنووسم و له داهاتوی نزیکیش دا ، به مه‌به‌ستی کوردناسی ، بچمه زیاره‌تی لوڕستان و ناوچه‌ی چاڵدوران ، له ماکۆ .
سه‌رنج :
هه‌وڵم داوه که ئه‌م نووسراوه کورته ، وه‌ک ئاوێنه‌یه‌کی بێگه‌رد ،راسه‌قینه‌کان نیشان بدا . ئه‌گه‌ر له هێندێک جێگه ،وێنه‌ی ئاوێنه که لێڵ بێ یا که‌م و کورتی ببێ ،هی ئه‌وه‌یه ،که به پێی کات و جێگه ده‌رفه‌تم له‌وه زیاتر نه‌بوه .
تاران - 1 ی گه‌ڵارێزانی 2706 ی کوردی .
2006-11-02 17:17:06
17 ساڵ و 5 مانگ و 4 کاتژمێر و 36 خوله‌ک ، پێش بڵاوکراه‌وه‌ته‌وه
ناوه‌رۆکی ئه‌م نووسینه ڕاو تێبینی نووسه‌ره، ماڵپه‌ڕی پ.س.ک هیچ لێی به‌رپرسیار نییه
تاگ : وتار
ژمارهی وتسئاپ 
